کرونا و انفلابی در سبک زندگی

مقدمه

از ابتدای اسفند 98 که به طور رسمی خبر ورود ویروسcovid-19 به کشورمان تایید شد حدود 3 سال می‌گذرد. گرچه در حال حاضر این بیماری شیوع گسترده‌ای ندارد، اما همه‌گیری کرونا از ابتدا انقلابی در حوزه‌های مختلف سبک زندگی انسان‌های جهان ایجاد کرد.

این همه‌گیری، نوعی خطر است که می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی مردم را تهدید کند. این تاثیرات منفی شامل آثار اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی، روانی و... می‌باشد. اما تأثیرات مثبتی نیز وجود دارد که ما ناخودآگاه به آن‌ها اعتراف می‌کنیم؛ نه تنها هوای پاک تولید می‌کنند، بلکه افراد را از نظر ذهنی قوی می‌کنند و شخصیت‌هایشان را برای زندگی بهتر تغییر می‌دهند. انطباق با الگوهای زندگی جدید باعث می شود، مردم با عادات جدید در حفظ بهداشت فردی، خانواده و محیط اطراف، معنای حفظ پاکیزگی را در مواجهه با یک بیماری همه‌گیر بدانند.

همه‌گیری کرونا فرصت و امکانی در رابطه با رشد بستر مجازی آموزش، کسب و کارهای آنلاین، خدمات پزشکی و مشاوره‌های آنلاین در حوزه‌های مختلف و ... داشته است. همچنین از مزایای دیگری که این همه‌گیری به همراه داشته است می‎توان به ذخیره کردن زمان‌هایی که پیش از این در رفت و آمد و ترافیک به محل کسب و کار، مدرسه، دانشگاه و.... از دست می‌رفت، اشاره کرد.

در ادامه به تجربیات خودم از چالش‌ها و فرصت‌هایی که کرونا در سبک زندگی‌ام در حوزه‌های زیر می‌پردازم:

• آموزش:

کرونا در حوزه‌ی آموزش، همانطور که گفتیم باعث رشد بستر آموزش مجازی شده بود؛ با این حال من به عنوان معلم، شاهد چالش‌های مختلفی در حوزه‌ی آموزش برای دانش‌آموزانم بودم.

• چالش‌های حضور در کلاس مجازی: برای مثال با توجه به سرعت پایین اینترنت، ضعف بسترهای آموزش مجازی، وابستگی حضور برخی از دانش‌آموزان در کلاس‌های مجازی به دستگاه‌های الکترونیکی والدین و لزوم حضور والدین در منزل برای شرکت در کلاس‌ها منجر به چالش‌های متعددی شده بود. از چالش‌های دیگر شرکت در کلاس‌های مجازی در منزل حضور افراد دیگر در منزل (گاه فرزندان کوچک‌تر، گاه چند فرزند مدرسه‌ای به صورت همزمان) است که هر فرد امکان ایجاد اخلال در کار دیگری را دارد. از طرف دیگر والدین شاغل نیز در دوران آموزش مجازی فرزندان خود دچار مشکلاتی می‌شدند؛ گاه مادر مجبور می‌شد از کار خود استعفا دهد و در خانه حضور داشته باشد؛ گاه ساعت کاری خود را محدود می‌کردند. گاهی نیز والدین مسئولیت فرزندان کوچک‌تر و کارهای خانه را (از جمله آشپزی) به فرزندان بزرگ‌تر می‌سپردند که مشکلات ظ را برای دانش‌ آموز در حین تحصیل ایجاد می‌کرد.
• افت تحصیلی: از منظری دیگر بسیاری از دانش‌آموزان به واسطه‌ی چالش‌های ایجاد شده‌ی فوق، افت تحصیلی شدیدی داشتند. همچنین برخی از دانش‌آموزان از فرصت ایجاد شده با توجه به بستر مجازی آموزش، برای تقلب، گوش ندادن به درس و.. نیز استفاده می‌کردند که این مسئله نیز در افت تحصیلی آن‌ها مؤثر بود.
• فرصت‌های حضور در کلاس‌های مجازی: بعد دیگری که در حوزه‌ی آموزش مجازی احساس می‌شد، برگزاری کلاس‌های متنوع آموزشی به صورت مجازی و رایج شدن این سبک کلاس بود. دو تجربه‌ی مثبتی که در این زمینه داشتم، کلاس زبان و ورزش به صورت آنلاین بود. از طرفی به واسطه‌ی آنکه محل فیزیکی کلاس‌ زبان و ورزشی که من در آن شرکت می‌کردم، بسیار از محل زندگی‌ام دور بود، بسترهای مجازی کلاس باعث ذخیره شدن زمان رفت و آمدم شده بود و این مسئله انگیزه‌ی بیشتری برای شرکت در این کلاس‌ها برایم ایجاد کرده بود.

• تغییر  تفریحات و سرگرمی‌ها
• تغییر نوع تفریحات: در این دوران نوع تفریح‌ها عمدتا داخل منزل و محدود به فضای مجازی شده بود. میزان مسافرت، رستواران و کافه رفتن، مهمانی رفتن، باشگاه ورزشی رفتن و ... در زمان‌های مختلف ممنوع و یا محدود شده بود. به همین منظور افراد به تفریحات داخل منزل و مجازی از جمله: تماشای فیلم، بازی‌های کامپیوتری و...  
• تغییر درک واقعیت: در حقیقت درک واقعیت توسط بسیاری از کودکان و نوجوانان که درگیر فضای مجازی، بازی‌های رایانه‌ای و فیلم و انیمه‌ها هستند، مبتنی بر یک واقعیت مجازی و ژله‌ای است. برای مثال اگر در واقعیت اعمال افراد دارای تبعات منفی یا مثبتی بوده در بازی‌های کامپیوتری، اعمال مختلف تبعات واقعی نداشته و فرد می‌تواند تمام مراحل را از ابتدا و با انتخاب آزاد انجام دهد. این مسئله باعث تغییر درک واقعیت از منظر افرادی که غرق در بازی‌ها هستند، می‌شود.

• ارتباطات اجتماعی و مناسک مجازی

• ارتباطات مجازی: در حالیکه  همانطور که گفتیم از یک منظر کرونا یک بیماری ضد ارتباطی به نظر می‌رسد( لزوما فاصله‌ی اجتماعی)، اما از طرف دیگر با کمرنگ کردن بعد زمان و مکان در ارتباطات و حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی و استفاده از تکنولوژی‌های ارتباطی را برای طیف‌های مختلف مردم رسمیت بخشیده ‌است. در واقع در دوران قرنطینه فاصله‌ی اجتماعی به صورت خیره‌کننده‌ای افزایش پیدا کرده است. پدر و مادر از فرزندان، خویشاوندان از یکدیگر، همسایگان، همکاران و .. برای اتصال و ادامه‌ی ارتباطات انسانی، موج تماس‌های تصویری، جلسات مجازی، گردهم‌آیی‌های مجازی خانوادگی، مراسم‌های عروسی و ختم و .. در پلتفرم‌های مختلف در میان نسل‌های پیر و جوان به شدت رواج یافت. در واقع افراد اکثر ارتباطات انسانی خود را از طریق فضای مجازی برطرف می‌کردند.

• مناسک مجازی: یکی از تجربه‌های عجیب من در این دوران، شرکت در مراسم ختم مجازی بود که میزبان مراسم که پسر متوفی بود، در آمریکا، برخی از مهمانان، کانادا، برخی دیگر آلمان، استرالیا و ایران بودند. در حقیقت این مراسم باعث شده بود تا برخی از افرادی که به واسطه‌ی بعد مکانی نمی‌توانستند در مراسم‌ها شرکت کنند، در این بستر امکان حضور و سوگواری داشتند.  
• الگوی ارتباط با خانواده: در حقیقت همه‌گیری کرونا و به تبع آن قرنطینه و مجازی شدن آموزش و برخی کسب و کارها، باعث شده تا اعضای خانواده زمان بیشتری را در کنار یکدیگر بگذرانند؛ این مسئله از یک طرف باعث تقویت پیوندهای عاطفی و روانی اعضای خانواده می‌شود؛ در عین حال این افزایش ارتباط در کنار افزایش فشارهای روحی و روانی در این دوران و همچنین عدم تنوع تفریحات و اوقات فراغت، باعث ایجاد برخی چالش‌ها و گاها افزایش خشونت خانگی در خانواده می‌شود.
• اجتماعی‌زدایی: از منظری دیگر بسیاری از کودکان و نوجوانان پس از حضوری شدن فعالیت‌های مختلف و تمام شدن قرنطینه، در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران دچار مشکل شده بودند.
• همبستگی اجتماعی: علاوه بر این، همه‌گیری کووید-19 تأثیر مثبتی بر برخی از شهروندان در جهان دارد، بسیاری از کشورهای جهان محدودیت‌هایی را برای فعالیت‌های اجتماعی اعمال می‌کنند تا همه فعالیت‌ها از محل کار، مدرسه، خرید تا سایر فعالیت‌ها بیشتر در خانه باشند. ، باعث می شود زمان بیشتری را با خانواده بگذرانیم، افراد در محافل مختلف نیز برای کمک به افراد نیازمند رقابت می کنند. این همبستگی اجتماعی است که ناخودآگاه در جامعه جا افتاده است (1).

• دین و تجربیات معنوی
  • مناسک عبادی مجازی: مناسک دینی و عبادی در این دوران شکل جدیدی پیدا کرده و مجازی شده است (لایو مراسم های محرم و..). این مسئله گرچه باعث کاهش ارتباطات اجتماعی با افراد دیگر شده است، اما فرد می‌تواند هر قسمت از مراسم را در یک مجلس شرکت کند و به نوعی فرصت شرکت در مجالس گوناگون به طور خاص برای افراد مسن‌تر افزایش پیدا کرده است. به ‌طورکلی کرونا سه نقش در مقابل آئین‌های دینی داشته است. اول اینکه «بازگرداننده» بود. برخی از مناسک و آئین‌ها در دوره معاصر شکل جمعی به خود گرفته بود که در دوره‌های قبل رایج نبود مثل دعاخوانی‌ها (دعای کمیل، ندبه، عرفه و …). این مناسک خیلی از خلوت‌های عارفانه و مومنانه را از بین برده بود. کرونا این مناسک و صورت‌های اجتماعی‌شده معاصر را به قبل معاصر و به حالت فردی برگرداند. کرونا در مورد برخی دیگر از آئین‌ها «شتاب‌دهنده» بود. کرونا با توجه به محدودیت‌های فیزیکی که ایجاد کرد، بر دامنه استفاده از تکنولوژی رسانه برای گروه‌های مذهبی شتاب بخشید. تأثیر دیگر، «تغییردهندگی» بود. به دلیل آن‌که این اتفاق، یک اتفاق دفعتی بود، شاهد خلاقیت‌هایی بودیم و انواع فرم‌ها روی کار آمدند. به نظر می‌رسد حتی اگر این شرایط خاص به پایان برسد، برخی اتفاقات تغییر نخواهد کرد و با ظهور اشکال جدیدی از برگزاری مراسم مواجه خواهیم شد(2).
• • نوع نگاه به مرگ: از دیگر تجربیاتی که داشتم، در رابطه با نوع نگاه و احساسم به مرگ خودم و اطرافیانم بود. در حقیقت کرونا با هجوم مر‌گ‌های گسترده و ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی باعث شده بود تا ترس و اضطراب ناشی از دست دادن عزیزانم، تا در زندگی روزمره‌ام اخلالات جدی‌ای وارد شود. این مسئله ناشی از کنار نیامدن با مسئله‌ی مرگ بود. با این حال پس از مرگ متعدد برخی از اطرافیان دور و نزدیک، سعی کردم نگاهی معنوی‌تر و واقع‌گرایانه‌تر نسبت به مرگ داشته باشم. تصمیم گرفتم تا با نگاهی واقع‌گرایانه و منطقی اعمالی که در توان و ظرفیت محدود این جهانی‌ام بود و می‌توانست در زندگی خودم و اطرافیانم تأثیرات مثبتی داشته باشد را انجام دهم. تلاش کردم تا به جای ترس از آینده‌ و مسائلی که امکان وقوع آن نامعلوم بود، در کنار رعایت مسائل بهداشتی لازم، از فرصت‌های باقی مانده‌ی این جهانی برای لذت بردن در کنار خانواده و رشد در مسائل دنیوی و اخروی استفاده‌ی بیشتری کرده و برای رفتگان نیز دعا کنم.
• اشتغال و اقتصاد
  • چالش‌ها: همه‌گیری کووید-19 تأثیر بسیار پیچیده‌ای بر هر زندگی فردی یا روابط بین افراد دارد. انتقال بسیار سریع ویروس مستلزم آن است که تلاش هایی برای محدود کردن فعالیت ها یا انزوا از دنیای خارج انجام شود تا زنجیره انتقال قطع شود و باعث افسردگی، شرایط اضطرابی شود که با بی ثباتی، آسیب های روحی شدید و رکود اقتصادی همراه است؛ زیرا افراد نمی توانند انجام فعالیت های تولید، توزیع و مصرف و تأثیر عمده ای بر ساختار جامعه می گذارد که باعث تحول اجتماعی در جامعه می شود. اقتصاد جهانی در سال 2020 به میزان خیره کننده‌ای منقبض شد. میلیون ها شغل از بین رفته اند، میلیون ها معیشت در خطر است و تخمین زده می شود که در صورت ادامه بحران، 130 میلیون نفر دیگر در فقر شدید زندگی کنند (3).
  • فرصت‌ها: در عین حال فرصت بروز و ظهور بسیاری از کسب و کارهای آنلاین بر اساس تغییر الگوی رفتار مردم و تقاضای مشتری در شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های مخصوص ایجاد شده است. مانند: فروشگاه‌های لباس مجازی، خرید آنلاین دارو، اسنپ مارکت. همچنین در این دوران دسترسی آنلاین به پزشک و مشاور نیز افزایش یافت. افراد می‌توانستند به صورت مجازی ویزیت شده، بیماری تشیخص داده شود و دارو تجیز شود.
  • ادغام شغل و زندگی: در دوران کرونا، به واسطه‌ی مجازی شدن بسیاری از مشاغل، زمان و مکانِ شغل و زندگی شناور شده‌ است. کار و زندگی به لحاظ زمان و مکان ترکیب شده ‌است؛ برای مثال افراد هنگام کار‌کردن، همزمان امکان برقراری ارتباط با خانواده و زندگی روزمره‌ی خود را دارند؛ همچنین این امکان وجود دارد که در منزل یا زمانی که باید به زندگی روزمره و خانوادگی خود اختصاص دهند، مجبور به انجام برخی از کارهای مرتبط با زندگی شغلی یا تحصیلی خود، شوند. علاوه بر این، فضا و توقعات شغلی نیز متفاوت شده‌است؛ برای مثال کارفرما توقع دارد که چه در زمان و محل کار و چه در بیرون از این زمان و مکان،‌ وظایفی انجام شود و در این حین فرد شاغل باید در دسترس باشد. امروزه افراد برای برقراری تعادل بین شغل و زندگی، باید اقتضائات آن‌ها را بررسی کنند،‌ تا بتوانند به چگونگی برآورده‌کردن اقتضائات و نیازهای هردو دست یابند (4).
  •  
• تغییر رفتار در حوزه‌ی سلامت
• این بیماری باعث شد تا مردم با عادات جدید در حفظ بهداشت فردی، خانواده و محیط اطراف، معنای حفظ پاکیزگی را در مواجهه با یک بیماری همه‌گیر بدانند. از این رو در حوزه‌ی سلامت، عادات مثبتی برای مردم ایجاد شد؛ مانند: نحوه‌ و زمان صحیح شستن دست‌ها، استفاده از ماسک، رعایت فاصله‌ی اجتماعی و... این عادات جدید منجر به کاهش مرگ و میر و درگیری مردم با دیگر بیماری‌های واگیردار مثل آنفلولانزا، سرماخوردگی و ... نیز شده است.

• اینفودمیک و از دست رفتن اعتبار منبع
• در این دوران آنچه بیش از این ویروس ناشناخته موجب التهاب و تنش فکری جامعه شد، اخبار متناقض و متعدد درباره‌ی این پاندمی جهانی بود. بخشی از التهاب‌ها به دلیل سردرگمی متخصصان حوزه سلامت و بهداشت درباره این پدیده ناشناخته بود، اما بی‌شک بخش قابل توجهی از این تنش در جامعه به‌دلیل ناکارآمدی ساختار اطلاع‌رسانی در کشور است. ساختاری که با توجه به ویژگی‌های این ویروس، بخش عمدة آن بر دوش فضای مجازی قرار گرفته است. همزمان با شیوع ویروس کرونا ، شاهد انتشار سریع اطلاعات مربوط به این بیماری در سراسر جهان بودیم. مدیر کل سازمان بهداشت در کنفرانس امنیتی مونیخ در ١٥ فوریه2020 برای اولین بار واژه‌ای را به کار برد و اظهار کرد که «ما فقط در حال مبارزه با بیماری همه‌گیر(COVID-19) نیستیم. ماهمزمان در حال مبارزه با یک اپیدمی اطلاعاتی(Infodemia) نیز هستیم که خود می‌تواند یک مشکل جدی باشد». (5)
• کلمه «اینفودمی» از دو واژه Information  و Epidemy  به وجود آمده است. در این شرایط شفافیت اطلاعات پزشکی و سرعت انتشار اطلاعات دقیق و ثبات و پایداری آن‌ها بسیار مهم است. در واقع اینفودمی شرایطی است که طی آن، افراد به تولید و تبادل اطلاعات و اخبار در حوزه‌ی یک بیماری می‌پردازند و این مسئله در حدی است که انبوه اطلاعات درست و نادرست، حل مشکل بیماری را پیچیده‌تر می‌کند. به بیان دیگر جهان در مواجهه با ویروس کرونا، در آن واحد با دو وضعیت بحرانی روبرو است:1 . اپیدمی ویروس کرونا2. اپیدمی اطلاعات علمی و شبه علمی، حواشی و شایعات مربوط به این ویروس. با وجود تلاش گسترده سازمان بهداشت جهانی برای تولید و انتشار اطلاعات صحیح و به روز برای همه گروه های مخاطبان، باز هم به نظر می‌رسد همه ما در دریایی از اطلاعات گرفتار شده‌ایم. در این میان از مهمترین وظایف رسانه‌ها بالابردن سواد رسانه‌ای و قدرت تشخیص شبه‌علم از اخبار واقعی است(6).

جمع‌بندی

همانطور که مطرح شد، در دوران کرونا بخش عمده‌ی آموزش‌ها، کسب و کارها و حتی معاشرت‌ها در فضای فضای مجازی صورت می‌گیرد و قابل تصور نیست که اگر فضای مجازی نبود در زمان قرنطینه در این ماه‌ها چه می‌کردیم و چطور دوام می‌آوردیم. پس به شرایط این ایام، با همه‌ی چالش‌ها و نگرانی‌ها، باید به چشم فرصتی استثنایی برای رشد و تثبیت زندگی در  فضای مجازی نگریست.

اختلال یا تغییرات شدید به دلیل همه‌گیری کووید-19، باعث تغییرات در عادات سبک زندگی عموم و تغییر در رفتار جامعه جهانی شده است. همه‌گیری کووید-19 همچنین باعث شده است که تاب‌آوری جامعه بالاتر رود؛ زیرا مشکلات به چالشی برای بقای مردم تبدیل می‌شود و باعث می‌شود نوآوری‌ها در همه‌ی جنبه‌ها از جمله در ایجاد دنیای کسب‌وکارشان پدیدار شود. با پشتیبانی از پیشرفت علم و فناوری با اینترنت که دسترسی افراد به انواع مختلف اطلاعات را آسان می کند. این برای خروج از منطقه دشوار در دوران همه‌گیری کووید-19 بسیار مفید است. در نتیجه می‌توان بیان کرد که بلایا باعث زنده ماندن انسان‌ها می‌شود و افزایش تاب‌آوری و انطباق و انعطاف‌پذیری بیشتر با دنیا می‌شود(7).

------------------------------------------------------------------------------

منابع:

: (7)، (3)، (1) Amirudin, A., Syamsul, M., Marnani, C., Rahmah, N., & Wilopo. (2021). Positive impacts among the negative impacts of the COVID-19. E3S Web of Conferences, Disaster Management Study Program, National Security Faculty, Republic of Indonesia Defense University. IPSC Sentul Area, Bogor, West Java, Indonesia.

(2): خبرگزاری مهر، بازیابی در تاریخ: (17/9/1401)

https://www.mehrnews.com/news/5123907/%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-%D8%AF%D8%B1 %D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C

:(4) Lingham, T., & Haeger, D. L. (2014). A trend toward Work–Life Fusion: A multi-generational shift in. Technological Forecasting & Social Change, 316-325.

 :(5) Zarocostas J. How to fight an infodemic. Lancet.2020;395:(10225):676.

:(6) https://research.mui.ac.ir/fa/COVID-19/Infodemic( معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان)